My, ludzie, mamy wrodzoną ciekawość świata, która ma swój początek we wczesnych latach dzieciństwa. Każdy wie, że nikt nie zadaje więcej pytań niż dziecko, które jest ciekawe wszystkiego, co go otacza, i które z zachwytem patrzy na świat. Jako dorośli często zatracamy owe zaintrygowanie rzeczywistością, wychodząc z założenia, że przecież wiemy wystarczająco dużo, by móc przyjemnie funkcjonować. Nie bójmy się wyjść z naszej strefy komfortu i sięgnijmy po książkę Petera Cave'a pt. Czy roboty czują ból? 33 filozoficzne łamigłówki.
Autor serwuje nam prawdziwą ucztę dla umysłu. W przedmowie wprowadza w problematykę paradoksów, w tonie lekkiej pogawędki, pozwalając tym samym uczynić skomplikowane zagadnienia bardziej przystępnymi. Nie znaczy to jednak, że kwestie te nie są naprawdę trudne, złożone czy też nierozstrzygalne. Na kartach niniejszej książki, odnajdziemy filozofię, paradoksy, łamigłówki itp., podane w taki sposób, aby treść była zrozumiała dla wszystkich, którzy cytując autora:
(...) lubią zastanawiać się nad Wszechświatem, nad sobą i innymi ludźmi, nad tym, jak powinniśmy żyć i jak żyjemy naprawdę, a także, czemu nie medytować o ziarenkach piasku...
Kluczowe jest owo rozróżnienie na to, co chcemy myśleć, i na to, co powinniśmy myśleć oraz na to, co pozorne, a co rzeczywiste. Owe paradoksy, łamigłówki i historie mają na celu wprawić czytelników w zakłopotanie i ukazać sprzeczności w naszym rozumowaniu, powstałe wskutek zderzania się ze sobą naszych przekonań.
Warto zwrócić uwagę na kolejność czytania rozdziałów, gdyż według autora może być ona dowolna, jednak w moim odczuciu ostatnie z nich należą do najtrudniejszych w odbiorze, dlatego warto zacząć jednak od początku. Ponadto na końcu każdego rozdziału znajdują się odnośniki do innych problemów zawartych w książce, które są powiązane ze sobą tematyką np. w obrębie etyki mamy poruszonych kilka łamigłówek. Zagwozdki, z którymi musimy się zmierzyć dotyczą dziedziny metafizyki, logiki i epistemologii, a także etyki, teorii polityki i estetyki. Zwieńczeniem pracy Petera Cave'a są wskazówki bibliograficzne, z których możemy skorzystać, chcąc zgłębić dany temat.
Postanowiłam przedstawić w skrócie jedną z najbardziej znanych łamigłówek, która dotyczy sfery etyki, ściślej ujmując utylitaryzmu (doktryna moralna, wedle której za działania słuszne uchodzą czyny mogące uszczęśliwić największą liczbę ludzi w najwyższym stopniu). Przykład przedstawiony przez autora w rozdziale Zdrowie bywa niebezpieczne ukazuje dylemat chirurga, który chce poświęcić życie jednego zdrowego człowieka, by uratować cztery ciężko chore osoby. Ów eksperyment myślowy w etyce został wprowadzony przez Philippę Foot i znany jest również jako dylemat wagonika/zwrotnicy. Wyobraź sobie, że jesteś chirurgiem, który kieruje zespołem specjalistów z dziedziny transplantologii. Na przeszczep oczekuje czwórka młodych ludzi, którzy pilnie potrzebują transplantacji, ponieważ bez niej skazani są na pewną śmierć. Niestety brakuje dawców. Jesteś z tego powodu rozbity, gdyż twoim powołaniem jest ratowanie ludzkich istnień. Musisz powiadomić pacjentów, że nie ma dla nich nadziei, lecz właśnie wtedy dostrzegasz młodego recepcjonistę – Erica. W twojej głowie rodzi się pewna myśl: a gdyby go zabić i ofiarować jego organy pozostałym czterem osobom... za cenę życia jednego człowieka, świat zyska istnienie czterech innych. Zakładamy, że każda z pięciu osób jest podobna do siebie pod względem jakości życia, pożytku dla społeczeństwa itd. Dylemat moralny opiera się tylko na ilości, na liczbie uratowanych osób. Rodzi się pytanie:
Czy poczucie moralności zabrania zabijania, by ocalić innych?
Peter Cave, udzielając odpowiedzi, stara się rozpatrzeć problem z kilku perspektyw i aby dowiedzieć się do jakich wniosków doszedł, zachęcam do sięgnięcia po lekturę.
Uważam, że publikacja Czy roboty czują ból? 33 filozoficzne łamigłówki jest na tyle uniwersalna i wartościowa, iż będzie stanowić wyjątkowy prezent na zbliżające się święta Bożego Narodzenia. To jest ten typ książki, do której można wracać, i która może zainspirować nas do poszerzania wiedzy. Uwaga na sam koniec: dawkujcie łamigłówki w rozsądnych ilościach, by nie nabawić się bólu głowy :)
