Geniusz ptaków. Jennifer Ackerman. WUJ 2017

Przez bardzo długi czas sądzono, że ptaki są głupie – tym oto prostym, a także dość bezpośrednim zdaniem, Jennifer Ackerman rozpoczyna książkę Geniusz ptaków, intrygując oraz zawstydzając czytelnika. Bo czyż nie każdy, chociaż raz w życiu, myślał o tych niepozornych, wielobarwnych stworzonkach, jak o przysłowiowych nierozumnych głuptakach? Sądząc po ich zwariowanych figlach, móżdżek ptaków sprawiał wrażenie równie lekkiego, jak one same. Jednak autorka wychodzi naprzeciw niepochlebnym stwierdzeniom, próbując przekonać czytelnika, że są nieprawdziwe, a pozory potrafią mylić.

Okazuje się, że ptaki bywają naprawdę genialne: posiadają swój własny ptasi kompas, dysponują doskonałą pamięcią przestrzenną, potrafią rozpoznawać obrazy, a nawet same tworzą sztukę poprzez budowanie wyjątkowych gniazd. Ale to nie wszystko – ptaki "opłakują" zmarłych, formują społeczności, posiadają umiejętności techniczne; niektóre ptaki stosują innowacyjne narzędzia, rozwiązują łamigłówki, a także są w stanie wymawiać słowa i potrafią o wiele, wiele więcej! Oczywiście nie wszystkie gatunki wykazują się podobnymi cechami – część poddaje się procesowi ewolucji, inne natomiast znikają, gdyż nie wytrzymują jej tempa, co wskazuje na różny poziom geniuszu u tych stworzeń, który przyczynia się do naturalnej selekcji.

Nieprzypadkowo najwięcej przeczytamy w książce o wronie brodatej. Poprzez przybliżenie sylwetki tego ptaka, autorka wyjaśnia wiele mechanizmów rządzących ptasim światem, a jako jeden z najmądrzejszych ptaków, doskonale ilustruje i popiera stwierdzenie pani Ackerman o tym, iż genialne ptaki istnieją. W rozważaniach nie zabrakło oczywiście najpopularniejszego i najbardziej inwazyjnego ptaka na świecie – wróbla. Jego zdolności adaptacyjne wobec niesprzyjającego środowiska są olbrzymim zaskoczeniem. Dodatkowo przeczytamy o sójkach, sikorkach, papugach, strusiach, które należą raczej do tych mniej mądrych, a także o ptakach tropikalnych. Z pewnością jest się w czym zagłębić.

Wielu naukowców ostrożnie dobiera słowa, jeżeli chodzi o mądrość ptaków. Raczej starają się nie kojarzyć ich umiejętności z inteligencją, sięgając raczej do określenia procesy poznawcze. Wolą postawić granicę między człowiekiem, a gatunkiem, z którym faktycznie dzielimy pochodzenie, jednak w pewnym okresie nasze drogi rozdzieliły się. Zdolność poznawcza ptaków w głównej mierze opiera się na metodzie prób i błędów, z kolei u człowieka występuje dodatkowo intuicja, której ptak prawdopodobnie nie posiada, a przynajmniej człowiek nie potrafi tego udowodnić. To podejście krytykuje autorka:

A my wciąż się zastanawiamy, jak zdefiniować ptasią inteligencję, i wciąż przykładamy do niej naszą ludzką miarę. Nie potrafimy mierzyć umysłów innych istot inaczej niż tylko na podstawie podobieństwa do naszych.

Porównywanie życia zwierząt do tak bardzo odmiennego żywota ludzkiego, nie ma większego sensu. Dopiero, gdy popatrzymy na ptaki oczami pozbawionymi wszelkich porównań, można dostrzec ich wspaniały geniusz.

Zdefiniowanie inteligencji ptaków od zawsze sprawiało duże problemy, podobnie określenie jej miary – brakuje testu IQ stworzonego dla ogółu ptaków, jednak istnieje skala, którą jako pierwszy stworzył Louis Lefebvre, uczony z Uniwersytetu McGilla, obserwując innowacyjne rozwiązania problemów przez ptaki w ich środowisku naturalnym. Na podstawie anegdot z gazet ornitologicznych, stworzył skalę geniuszu, porównując wybrane gatunki oraz ich rodzaje, wyliczając współczynnik innowacyjności dla każdego z nich.

Książka została pięknie wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego – w środku znajdziemy subtelne szkice oraz delikatny papier w kolorze ecru. Publikacja, jako iż należy do serii #nauka, ma charakter popularnonaukowy – autorka stosuje naukowe terminy, przybliżając ich znaczenie w sposób zrozumiały dla każdego, a wszystko popiera badaniami, objaśniając je wyczerpująco. Tym samym ogromny ukłon za przetłumaczenie tych trudnych określeń na język polski należy się pani Barbarze Gutowskiej-Nowak. W książce nie brakuje też osobistych wrażeń Jennifer Ackerman, jak na przykład tych o kradzionych trelach przedrzeźniacza:

Już po chwili byłam tak zasłuchana w jego chóralnej improwizacji, że przestałam słyszeć znajome śpiewy i nawoływania. Jego melodia wypełniła ciepłe wiosenne powietrze imitacjami niezliczonych brzmień i treli, radosnych i tryskających energią.

Autorka opisuje już od trzydziestu lat swoje zainteresowanie światem przyrody m.in. w czasopismach "Scientific American", "National Geographic" i "The New York Times" oraz w innych książkach popularnonaukowych i sądząc, po tej publikacji, robi to bardzo rzeczowo i z ogromną pasją.

Przez wielu uważane za szkodniki i nierozumne stworzonka. Nie tylko śpiewają i latają, ale każdego dnia przekraczają granice, ryzykując własnym życiem. Ptaki i geniusz. Okazuje się, że łączy je więcej niż nam się wydaje. A książka Geniusz ptaków napisana przez Jennifer Ackerman, jest doskonałym tego przykładem, wartym poznania do ostatniej strony.