Czymże byłby człowiek bez ciała? Sama dusza nie byłaby źródłem tak wielu doznań, zniknęłaby rozkoszna fizyczność i ciesząca oko estetyka. Nie byłoby również książki francuskich humanistów traktującej o historii ludzkiego ciała – naczynia dla duszy.
W centrum zainteresowania autorów znalazło się, jak sami piszą na wstępie, ciało „nowoczesne”, które wyodrębniło się i w jakiejś mierze uniezależniło od astrologii i religii, stając się samodzielnym tematem rozważań naszych przodków. Ciało to łączyło w sobie zarówno indywidualizm jednostki, czyli to, co prywatne i intymne, oraz zbiorowość grup społecznych, czyli to, co wspólne i publiczne. Znajdowało się w samym centrum kultury, która do pewnego stopnia kręciła się wokół niego.
Książka „Historia ciała” stanowi zbiór kilku samodzielnych opracowań poświęconych zagadnieniom związanym z ciałem ludzkim. Autorzy, prawdziwi spadkobiercy francuskiej szkoły Annales, przedstawiają historię społeczeństw nowożytnych przez pryzmat ciała ludzkiego, wykorzystując wspomniany już dualizm ciała stojącego na pograniczu tego, co jednostkowe i tego, co zbiorowe. Opisują, jak ciało było postrzegane, jak dbano o nie, jak je prezentowano, lub wręcz przeciwnie – jak je ukrywano przed niepowołanym wzrokiem. Bez wysiłku można było w niektórych sytuacjach postawić znak równości pomiędzy ciałem a człowiekiem, dlatego też „Historia ciała” to również historia człowieka i wszystkiego, co z nim się łączy. Autorzy próbowali zrekonstruować relacje między ciałem a cywilizacją materialną – wszystkim, co wpływa i kształtuje organizm ludzki na przestrzeni dziejów.
Badacze pod wodzą Georges’a Vigarello, autora takich książek jak „Historia czystości i brudu”, „Historia urody”, czy „Historia gwałtu”, starali się ukazać, jak postrzegano ciało od strony fizycznej, teologicznej, socjologicznej i politycznej. Autorzy prezentują przyczynki do dziejów seksualności, nauk anatomicznych, zdrowia i chorób w okresie poprzedzającym rewolucję francuską. Przykładowo jedna z części książki poświęcona jest wybrykom natury, inna z kolei dziejom idealnych proporcji ludzkiego ciała, które czyniły je pełnym wdzięku i uroku – zestawienie to w pełni pokazuje, że redaktor książki starał się zebrać w swojej publikacji jak najwięcej możliwych aspektów postrzegania ciała człowieka.
W związku z tym czytelnik znajdzie tu również tekst o przedmiotowym traktowaniu ludzkiego ciała, odnoszący się do władców nowożytnych, którym własne ciało służyło temu, co dziś nazwalibyśmy public relations. W opozycji do ciała królewskiego znajdowało się ciało zwykłe i pospolite, któremu poświęcona jest kolejna część książki. W tym przypadku podjęto się trudnego zadania, gdyż fizyczność pospólstwa kryła się w tej epoce głównie w księgach parafialnych oraz podatkowych pod postacią bezdusznych i bezcielesnych cyfr. Inną perspektywą zaproponowaną przez autorów jest spojrzenie na ciało chrześcijańskie, znajdujące się w centrum tajemnicy tej religii. Wszak Bóg wcielił się w grzeszne ludzkie ciało, nadając mu tym samym specjalną rangę i powodując, że stało się materią wyjątkową, jedyną w swoim rodzaju.
Jak widać, ciało to obszerny temat, obejmujący wiele wątków i płaszczyzn, a autorzy „Historii ciała” postarali się nawiązać do każdego z nich. Nie ma się co oszukiwać, że zdołali opisać wszystko, co dotyczyło ciała ludzkiego w epoce nowożytnej, ale wykonali kawał dobrej roboty, która pozwoli dociekliwym czytelnikom poznać rolę ciała w życiu i rozwoju cywilizacji europejskiej.
Zbliżając się do podsumowania, nie sposób również nie wspomnieć o wspaniałej kolekcji fotografii dołączonej na końcu książki. Jak sama nazwa wydawnictwa sugeruje, bardzo często jego publikacje dążą do kompromisu między słowem a obrazem w taki sposób, by oba te elementy wzajemnie się uzupełniały. Galeria rozmaitych reprodukcji wieńcząca dzieło francuskich uczonych daje czytelnikowi wyśmienitą okazję, by stał się jednocześnie widzem i na własne oczy ujrzał, jak prezentowano człowieka i jego ciało od Renesansu do Oświecenia.
Jedno jest pewne – „Historii ciała” nie powinno zabraknąć na półce szanującego się humanisty. Jeśli są tacy, którzy mienią się humanistami, a książki tej nie posiadają, jedyną rozsądną rzeczą, którą mogą uczynić, jest udanie się do najbliższej dobrze zaopatrzonej księgarni i naprawić to niedopatrzenie.
Michał Surmacz
